«ԱՅՍ ԱՆԳԱՄ ԱՄԵՆ ԻՆՉ ԱՐԵՑԻՆՔ, ՈՐ ՀԱՂԹԻ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ»

«Գրական միջավայրում որպես կանոն անուններն են մրցանակ ստանում, այս անգամ ամեն ինչ արեցինք, որ հաղթի գրականությունը»։
Արդեն երրորդ տարին է Համաշխարհային հայկական կոնգրեսի և Ռուսաստանի հայերի միության (նախագահ` Արա Աբրահամյան) նախաձեռնությամբ ու ֆինանսավորմամբ Հայաստանի գրողների միությունը և սփյուռքի նախարարությունն անցկացնում են «Հայը 21-րդ դարասկզբին» խորագրով գրական մրցանակաբաշխությունը` արձակի ժանրում:
Այս տարի ներկայացվել էր 20 աշխատանք` վեպ, վիպակ, պատմվածաշար անվանակարգերում: Մրցանակը շնորհվում է անտիպ գործերին, հաղթող ստեղծագործությունները տպագրվում են կազմակերպիչների կողմից: Մրցանակային ֆոնդը ՌՀՄ-ն սահմանել է 16000 դոլարին համարժեք դրամ:
Մրցանակները կհանձնվեն Ծաղկաձորում հուլիսի 1-ին նախատեսված գրողների համահայկական համաժողովում: Մինչ այդ գրողների միությունում տեղի ունեցած ասուլիսում ներկայացվեցին մրցանակաբաշխության արդյունքները:
«Նման մրցույթները հաստատում են, որ, ի վերջո, Հայաստանում կարող է և պետք է առաջնային դառնա հոգևոր, մշակութային իշխանությունը, ինչով էլ դարեր ի վեր ներկայանում ենք աշխարհին, մեր ժողովրդի կերպարը ճանաչելի դարձնում ըստ արժանվույն»,- բացման խոսքում ասաց ՀԳՄ նախագահ Լևոն Անանյանը և ընդգծեց, որ ընտրությունն անցել է անաչառ, բացառիկ ակտիվության պայմաններում։ Եղել է ոչ թե անունների (մանավանդ որ ծածկանուններով են ներկայացված հեղինակները), այլ արժեքների ընտրություն: Երբ ծրարները բացվեցին, պարզվեց, որ մրցանակակիրների հիմնական մասը մեր լավագույն արձակագիրներն են: Կասկած չկա, որ կլինեն խոսակցություններ, քանի որ մյուսները մտածում են, որ իրենք էլ են արժեքավոր գործեր ստեղծել:
Համաշխարհային հայկական կոնգրեսի և Ռուսաստանի հայերի միության փոխնախագահ Վլադիմիր Աղայանն ընդգծեց, որ տարեցտարի ընդլայնվել են մրցանակաբաշխության շրջանակները, մրցույթներ են անցկացվել գիտության, կերպարվեստի, երաժշտության և այլ բնագավառներում, իսկ տարբեր ստեղծագործական միությունների հետ անցկացվող այս տարվա մրցանակաբաշխությունը նվիրված է Ռուսաստանի հայերի միության 10-ամյակին:
ՀԳՄ աշխատանքային հանձնաժողովը կազմված է տարբեր սերունդների ներկայացուցիչներից` երեք արձակագիր (Վարուժան Այվազյան, Գրիգոր Ջանիկյան, Գուրգեն Խանջյան) և երեք գրականագետ (Սուրեն Աբրահամյան, Արքմենիկ Նիկողոսյան, Աելիտա Դոլուխանյան): Հանձնաժողովի նախագահ, բանասիրության դոկտոր, պրոֆեսոր Աելիտա Դոլուխանյանն իր խոսքն սկսեց պատմական ակնարկով և ասաց, որ եթե 5-րդ դարում Սահակ Բագրատունին չհովանավորեր Մովսես Խորենացուն, մենք այսօր աշխարհում հայտնի չէինք լինի «Հայոց պատմությամբ» (աշխարհի հանրագիտարաններում հիմնականում ներկայացված ենք նրա անունով): Իսկ հանձնաժողովի անդամներին նա խնդրել է լինել ուշադիր և օբյեկտիվ, որովհետև սխալվելու իրավունք չունեն: Ընտրվողների մեջ երկուսը կին են, ինչն ուրախացնում է Աելիտա Դոլուխանյանին. նա վստահեցնում է, որ շահած գործերը մրցունակ են համաշխարհային գրականության հատկապես այն տեսակի հետ, որ կոչվում է բեսթսելլեր:
«Վեպ» անվանակարգում մրցանակ են ստացել Անահիտ Թոփչյանի «Անհետացում» և Հովհաննես Երանյանի «Ամենագեղեցիկ հարված» գործերը: «Վիպակ» անվանակարգում մրցանակի է արժանացել Սուսաննա Հարությունյանը («Քարտեզ առանց ցամաքի և ջրի»), լավագույն պատմվածքների համար` Սամվել Կոսյանը: Խրախուսական մրցանակը տրվել է Նորայր Ադալյանի «Ծաղրածուն մեծ քաղաքում» վեպին: «Նորայր Ադալյանի վեպն անցած ճանապարհի հանրագումարն էր, եթե չասենք` գլուխգործոցը,- ասաց գրականագետ Սուրեն Աբրահամյանը` անդրադառնալով վեպի ժանրին,- Հովհաննես Երանյանի վեպը օրագրային է, անկեղծ ու ապրված: Հետաքրքիր է նաև Անահիտ Թոփչյանի վեպը. մեր գրականության մեջ կնոջ այդ տիպը պակասում էր, ինչը և ներմուծվեց նրա շնորհիվ»: Գրականագետը նշեց նաև, որ վեպի անվանակարգում ներկայացված մյուս գործերը միավոր չեն հավաքել: Մրցույթի դափնեկիրները շնորհակալության խոսքեր հղեցին: Արձակագիր Սուսաննա Հարությունյանն առաջ քաշեց թարգմանության խնդիրը: Այս մրցույթն աննախադեպ էր իր տեսակի մեջ, համոզված է Հովհաննես Երանյանը: Նա շնորհակալություն հայտնեց հանձնաժողովին արդարության սկզբունքը պահպանելու համար: «Ես դա չեմ ասում այն բանի համար, որ ինքս էլ մրցանակի եմ արժանացել, վերջին քսան տարում նախագահի, պետական մրցանակների ժամանակ ում անունը նախապես առանձնացվել է, նա էլ ստացել է մրցանակը»,- ասաց նա` շնորհակալություն հայտնելով նաև մրցույթի կազմակերպիչներին։- Մեր կյանքն այսօր ամեն ինչ անում է, որ չգրես, արվեստից, գրականությունից հեռանաս, ամեն քայլի քեզ կարող են ասել` հեռացիր էս երկրից: Հոդված, ռեպորտաժ, սցենար, այս ամենի մեջ, որ համբավ է բերում և կարողանում ես ընտանիք պահել, անկեղծորեն ասում եմ, եթե չլիներ մրցանակաբաշխությունը, վեպը դեռ վերջացրած չէի լինի»: Իսկ մրցանակային գումարի չափը նույնպես աննախադեպ է, այդ առումով զիջում են և՛ պետական, և՛ նախագահի մրցանակները: Իսկ երբ խոսքը մեծ գումարների մասին է, տարաձայնություններն ու կեղծիքները, թվում է, պիտի որ չբացառվեն:
Մրցույթից առաջ և հետո անպակաս են տարաբնույթ խոսակցությունները: Սուսաննա Հարությունյանի կարծիքով` այդ խոսակցությունները կարող ես հերքել ու հաստատել, երբ կարդաս գործերը: «Հիմա, բացի իմ գործից, ոչ մեկի գործին ծանոթ չեմ, որ կարծիք ասեմ` թեկուզ նախկին վաստակը հաշվի առնելով, -ասաց նա,- դժվար է օդի մեջ խոսել, ամենաթույլ գրողն էլ հանճարեղացման պահեր է ունենում, և հակառակը, դասականներն էլ թույլ տողեր ունեն»: Հանձնաժողովի անդամների կազմը նրան դուր է գալիս թե՛ պրոֆեսիոնալիզմի, թե՛ ժամանակակից գրականության իմացության առումով: Նախորդ տարիներին նույնպես մասնակցել է մրցույթին և չի շահել, հետո արդեն, ծանոթանալով գործերին, համոզվել է, որ անազնիվ են եղել իր հանդեպ: Հիմա ոչինչ ասել չի կարող, որովհետև չգիտի, ում գործերից են գերադասել իր վիպակը: «Ցանկացած հեղինակի մեջ նստած է այն միտքը, որ ամենաարժանին ինքն է,- ասում է արձակագիրը,- որովհետև եթե չմտածես, որ լուրջ գործ ես անում, երեխայից, կենցաղից, կյանքից այդ ժամանակը չես գողանա ու գիրք գրի: Բացի այն, որ քեզ համար խիստ հոգեկան անհրաժեշտություն է գրելը, պիտի համոզված լինես, որ տողդ, չարչարանքդ արժանի են գնահատման»:
Երիտասարդ գրաքննադատ Արքմենիկ Նիկողոսյանն աչքի է ընկնում համարձակ ու սուր դիտողություններով: «Հայը 21-րդ դարասկզբին» մրցույթի շուրջ խմորվող խոսակցությունների մասին հետաքրքիր էր նրա կարծիքը:
«Եթե այս ընտրությունների մասին քննադատություններ հնչեն, ես պարզ ճակատով կարող եմ պաշտպանել,- ասաց նա։- Այս տարի երեք ժանր էր ներկայացված մրցույթին, հանձնաժողովն էլ բաղկացած էր համեմատաբար սկզբունքային մարդկանցից, ինչը տվեց իր արդյունքը»: Ինչո՞ւ համեմատաբար: «Մեր գրական կյանքը պիտի մաքրվի,- պարզեցրեց իր խոսքը գրաքննադատը,- ես այն մարդկանցից չեմ, որ ուզում են ամեն ինչ միանգամից փոխել: Այս հանձնաժողովի աշխատանքը համարում եմ «մաքրում»: Անդրադարձավ նաև անցած տարիների աղմկահարույց քննարկումներին: «Առաջին տարին մրցանակ էր տրվում վեպի համար, իսկ հաղթել էր ակնարկների գիրքը, ինչը ժանրային շփոթ էր առաջացրել: Անցյալ տարի մրցանակը հավասարաչափ տրվել էր երեք գործերի, և խոսակցություններ կային, որ մրցանակն ուղղակի կիսել են երեք գործերի մեջ, անգամ ասում էին, որ մրցանակ է տրվել չգրված վեպերի համար: Մեր գրական միջավայրում, որպես կանոն, անուններն են մրցանակ ստանում: Այս անգամ ամեն ինչ արեցինք, որ հաղթի գրականությունը: Բոլորս էլ գիտենք` ինչ աղմուկ է բարձրանում տարբեր գրական մրցույթներից հետո, և ներկայացված գրքերը ի սկզբանե արժեզրկվում են: Այնպիսի գրքեր պետք է մրցանակ ստանան, որ մրցանակներն արժևորվեն, դառնան չափանիշ»։ Արքմենիկ Նիկողոսյանը հստակեցրեց նաև, որ Նորայր Ադալյանին շնորհվել է ոչ թե հատուկ, ինչպես նշվում է մամուլում և այլուր, այլ խրախուսական մրցանակ: Գրաքննադատն ափսոսանք հայտնեց, որ մրցանակ չշահեց Համբարձում Համբարձումյանի պատմվածաշարը, թեև Սամվելի Կոսյանի ներկայացրած պատմվածքները նույնպես հավանել էր: Նշեց, որ «Հրապարակ» օրաթերթի այն տեղեկությունը, թե Համբարձում Համբարձումյանը զրո միավոր է շահել, չի համապատասխանում իրականությանը:
Ինչևէ: «Բայց»-երը, տարաձայնությունները, բողոքները կհարթի ժամանակը, մինչև հաջորդ մրցույթ խոսակցությունները կլռեն: Լավ թե վատ, աղմկոտ թե միապաղաղ` գրական կյանքն առաջ է ընթանում: Ի վերջո, ամենակարևորն ընթերցողի արձագանքն ու գնահատականն է: Եվ հենց այս հարցն էլ անպատասխան է մնում` իսկ ե՞րբ է գալու ընթերցողի ժամանակը։
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ